Mini herdenking voor een medische held
Column: Chris Houtman
Gepubliceerd: 19 november 2021
Pieter van Foreest is een van de beroemdste zonen van Alkmaar en werd er 500 jaar geleden geboren. Mooie reden voor een herdenking zou je denken, maar helaas is niets minder waar. Dokter Van Foreest, die door bewonderaars de Hollandse Hippocrates werd genoemd, was een van de belangrijkste medici van zijn tijd. Een vooruitstrevende arts, die in zijn werk de ziektepatronen van ontelbare patiënten observeerde en nauwgezet vastlegde ten behoeve van de medische wetenschap van de zestiende eeuw. Vijfentwintig jaar geleden werd zijn 400ste sterfdag overigens wél herdacht, hetgeen ons twee dingen leert: hij is 75 jaar oud geworden en er is een exacte datum van overlijden bekend. Want wat zijn geboorte betreft weten we alleen het jaartal, misschien dat dit een rol heeft gespeeld om dit jaar geen bijzondere aandacht aan hem te besteden.
Hoe dan ook, Pieter van Foreest verdient het om herdacht te worden. Hij stamde uit het beroemde geslacht Van Foreest. Op vijftienjarige leeftijd vertrok hij naar de universiteit van Leuven waar hij op zijn achttiende het licentiaat behaalde waarmee hij bevoegd was om de geneeskunst te beoefenen, alhoewel zijn opleiding louter theoretisch was geweest. Om praktijkervaring op te doen vertrok hij naar Italië alwaar hij in verschillende universiteitssteden studeerde en werkte. In 1543 promoveerde hij aan de universiteit van Bologna tot doctor in de geneeskunde. Na tussenstops in verschillende steden in Italië en Frankrijk keerde Van Foreest in 1546 terug naar Alkmaar, alwaar hij in het huwelijk trad met Eva van Teijlingen. Tot 1558 hield hij praktijk in zijn geboortestad, overigens zonder dat het stadsbestuur hem voor zijn werk financieel beloonde. Niet verwonderlijk dat hij na twaalf jaar de kans aangreep om zich als stadsgeneesheer in Delft te vestigen. Een hachelijke onderneming overigens, want juist toen Van Foreest aldaar werd benoemd woedde er in Delft een catastrofale pestepidemie die aan zesduizend van de achttienduizend Delftse inwoners het leven kostte.
Van Foreest was een man van de wetenschap. Hij had een broertje dood aan kwakzalvers en in zijn nagelaten geschriften vinden we een pittig stuk getiteld ‘Vander Empiriken, Landloeperen ende Valscher Medicynsbedroch’ waarin hij medische prutsers aan de kaak stelt. Wat dat betreft zou hij anno nu zeker ook zijn afkeer hebben geuit over alle anti-vaxxers die zich hebben afgekeerd van de huidige medische wetenschap en het beter menen te weten dan alle artsen en zorgprofessionals die voor ons klaarstaan in de frontlinie tegen de hedendaagse epidemie waarmee we te stellen hebben. Ook Van Foreest was altijd te vinden aan de zijde van de zieken, met gevaar voor eigen leven, want de pest was natuurlijk bepaald geen sinecure.
Gezien de werkomstandigheden waarmee hij te kampen had, is het bijzonder dat Van Foreest de gezegende leeftijd van 75 jaar heeft bereikt. Na 38 jaar als stadsgeneesheer in Delft te hebben gediend, keerde hij in 1595 terug naar Alkmaar, waar hem ditmaal wél een bezoldigde functie als stadsgeneesheer werd aangeboden.
Hoe groot de liefde voor zijn geboortestad was blijkt onder meer uit een inleiding van een van zijn vele traktaten, die hij heeft opgedragen aan Alkmaar. Hierin somt hij al het stedelijke en landschappelijke schoons op dat de Kaasstad en haar omgeving aan de mensheid te bieden heeft. Veel van de passages zou je woord voor woord kunnen overnemen in een toeristische folder van de stichting Alkmaar Promotie, want hij komt haast superlatieven tekort. Pieter van Foreest stierf in 1597 en werd begraven in de Grote Kerk. Dit jaar geen grootse herdenking, maar laten we hem toch niet vergeten. Het zijn mannen zoals hij geweest die de basis hebben gelegd voor de hedendaagse medische wetenschap en daarvoor kunnen we hem – en onze huidige artsen en zorgverleners – niet dankbaar genoeg zijn.
Chris Houtmam
Illustratie:
Pieter van Foreest, ofwel Petrus Forestus, kopergravure van Nicolas de Larmessin, 1682, Wikimedia Commons